toelichting bij het Idee

Als humanosoof span ik mij in, aandacht te krijgen voor het IDEE om voor ons weggevallen oude christelijke samenbindende Verhaal een nieuw, nu op de menswetenschappen gebaseerd en universeel Ontstaansverhaal te maken.

Dit denkbeeld een gruwel is voor postmodernen, vloeken in alle kerken die er maar zijn, ook in de linkse. Zijn we na eeuwen geloofsdwang eindelijk verlost en mag iedere burger vandaag zelf weten óf en wát hij gelooft, en dan komt zo’n portrettekenaar met een IDEE voor een nieuw samenbindend geloof!

Toch kan ik een aantal rechtvaardigingen noemen om het IDEE te overwegen.

1. Onze samenleving kent zonder een gedeeld zingevend Verhaal geen gevoel van saamhorigheid, van gemeenschap. There is no such a thing as society! Zij machteloos overgeleverd aan de tucht van de markt die uit zichzelf geen rekening houdt met sociale of ecologische effecten. Overheden weten geen zingevend Verhaal te schetsen waar we het allemaal voor doen, dat samenleven, noch richting uit te zetten waar het toe moet leiden. Ze heeft geen been om op te staan bij het bewerkstelligen van gedragsverandering bij het publiek ten behoeve van het milieu, bijvoorbeeld inzake energiebesparing  (project Enter van de Nederlandse Organisatie voor Energie en Milieu)

2. De Europese Grondwet kent geen andere grondslag dan “het besef van een gemeenschappelijk erfgoed”. Dat is erg mager voor het aanbrengen van het gevoel van lotsverbondenheid en het openen van een perspectief. Voor het overleven op dit planeetje is het bovendien te beperkt, omdat dit alleen kan als gehele mensheid.

3. Zonder een Heersend Verhaal rusten onze normen en waarden op niets. Het individuele geweten, het stemmetje dat antwoord moet geven wanneer je je afvraagt waarom je iets zou moeten doen of nalaten, weet Nix te zeggen, kan niet terugvallen op een gedeeld Verhaal.

4. Jongeren missen onbewust het maatschappelijk Verhaal dat hen in de samenleving integreert, dat hen greep geeft op hun bestaan, dat hen er de zin van laat zien en dat hen helpt om hun identiteit op te baseren. Daar heb je als jeugdige ‘geboorterecht’ recht op: het menszijn heeft vanaf zijn ontstaan altijd gedraaid rond een (scheppings-)Verhaal en we zijn pas vanaf de zestiger jaren ‘van God los’ gaan raken zonder dat het gat werd opgevuld.

5. Een nieuw gedeeld Ontstaansverhaal geeft de consumenten zicht op waar menselijk geluk werkelijk in gelegen is: in het gelukkig maken van elkaar. Het zal nieuwe en gelukkigmakender prioriteiten aanbrengen in onze korte levens, en het zal de burgerzin en de democratische gezindheid bevorderen.

6. Het machistische en mensenrechtenschendende Bijbelverhaal heeft bij ons niet echt betekenis meer, maar bij gebrek aan een alternatief verklaart een kwart van de Nederlanders dat het nog steeds bepaalt hoe ze moeten leven. Slechts het nieuwe Ontstaansverhaal geeft de vrouwen de belangrijkheid terug die ze tot vóór het monotheïsme altijd gehad hebben.

7. Het Bijbelverhaal is ook voor de profeet van de Koran het uitgangspunt geweest; voor de moslima’s heeft dat machistische Adam-en-Eva-Verhaal ook al eeuwen lang nare gevolgen, maar sinds de opkomst van het islamisme zijn die echt onduldbaar gruwelijk[1]. Het is een schande dat de vrije westerse wereld dat achterlijke patriarchale Verhaal nog niet heeft uitgedaagd  met een op wetenschap gebaseerd nieuw Verhaal.

8. De Amerikaanse politicoloog Samuel Huntington voorziet in zijn The Clash of Civilisations (1996) een ideologisch gekleurd conflict tussen de moderne, geseculariseerde westerse civilisatie en de islamitische en confucianistische rest van de wereld. Benjamin Barber, eveneens Amerikaans politicoloog, omschrijft in Jihad vs. Mc World (1995) deze botsing als tussen de cultuur van het nationalisme en het fundamentalisme contra het transnationale consumptiekapitalisme. De toekomst is buiten twijfel aan ‘Mc World’, maar deze strijd zal minder hevig zijn wanneer het westen behalve zijn ‘McDonalds/Cocacola-cultuur’ ook een Universeel Mensenverhaal als alternatief voor de oude vormen en gedachten in de aanbieding zal hebben. Dat zou de fundamentalistische geestdrijvers minder vrij spel geven in de hoofden van de derdewereldjongeren die wel de westerse welvaartsbeelden voorgespiegeld krijgen maar niet de kans om er in te delen, en die aan de haat der fundamentalisten gehoor geven uit gevoel van eigenwaarde.

9. Allochtone jongeren hebben het dubbel moeilijk als ze moeten integreren in een samenleving die als zingevend Verhaal Nix te bieden heeft.

10. Het nieuwe Verhaal geeft het besef dat menselijke gemeenschappen en samenlevingen het best (vreedzaam, harmonisch) ‘draaien’ wanneer de vrouwen er de dienst mogen uitmaken; dit zal de al ingezette feminisering van de samenleving vleugels geven en het lineaire dus hachelijke vooruitgangs-denken afzwakken.

11. De kern van het moderne (geïndividualiseerde) zelfbeeld is de eigen autonomie (“God in ’t diepst van mijn gedachten”) , met als mogelijk gevolg eigenliefde, narcisme en licht ontvlambare gekwetstheid van het ego. Het wild in ’t rond schieten van Dunblane, Zug, Nanterre en Erfurt liggen nog vers in het geheugen. Allemaal in de hand gewerkt door tekort aan voedsel voor de zelfreflectie, bij gebreke van een Heersend Mensenverhaal.

12. De Amerikaanse socioloog Richard Sennett geeft aan dat in een economie die op korte termijn-doelen gericht is, lange termijn-doelen uit het zicht verdwijnen en trouw en betrokkenheid tussen de mensen onder druk komen te staan. “Hoe kan een menselijk wezen zijn levensgeschiedenis als een doorgaand verhaal leren zien in een samenleving die slechts episoden en fragmenten kent?, vraagt hij zich af in De flexibele mens. (En verderop): “Wat ontbreekt is een verhaal” (maar een schets daarvan heeft hij vooralsnog niet in de aanbieding).

Het nieuwe Ontstaansverhaal kan door een team van wetenschapsschrijvers in een paar maanden worden opgeleverd. Het hoeft namelijk niet perfect te zijn, dat was het bijbelverhaal ook niet en het heeft toch eeuwenlang dienst kunnen doen. Kan het ook nooit zijn omdat de wetenschappen maar doorgaan. Het blijft dus permanent ‘onder constructie’ zolang de mensheid nog bestaat. Een permanent project, en het team blijft ook, zich door coöptatie in stand houdend en gebonden aan een uitgekiend statuut. Het Verhaal is als het postcodeboek: elk jaar een opgedateerd supplement en elke vijf jaar een opgedateerde hoofdtekst.

En belangrijk: het wordt door niemand en aan niemand opgelegd. Het wordt een project.  Komt ter beschikking aan ieder die er behoefte aan heeft. De behoefte is groot.

Ik besluit mijn reeks argumenten  met een citaat uit een boek van 1971: “Iedereen voelt vaag dat de vraag naar de mens onze beslissende vraag is.” (Michael Landman Filosofische antropologie. (Aula 1971) Trouwens, ook Kant zei al, tegen het eind van zijn leven, rond 1800 dus, dat de drie vragen waarop hij een antwoord heeft gezocht — wat kan ik weten, wat moet ik doen, wat mag ik hopen — zich in één vraag laten samenvatten: wat is de mens?

zie ook: http://www.humanosofie.nl en http://www.bestaatgod.com

[1][1] Lees hiervoor Jan Goodwin De tol van de eer (Bruna 2002).

[2][2]Overigens lees ik daar p. 244 dat de Koran niet zegt dat Eva uit de rib van Adam werd gemaakt, maar dat beiden werden geschapen met ‘eenzelfde aard uit één ziel”. Volgens mij lezen de islamisten de Koran helemaal niet.